Harcerstwo przed 1939 r.
Początki ruchu skautingowego na świecie sięgają lat osiemdziesiątych XIX wieku, kiedy w Wielkiej Brytanii powstały pierwsze młodzieżowe organizacje paramilitarne. Nie odniosły one jednak dużego sukcesu. Podobne zrzeszenia, ale bez charakteru wojskowego zakładano w USA. Były one nastawione przede wszystkim na zabawy o tematyce Indian. Twórcą właściwego ruchu skautowskiego był brytyjski generał Robert Baden Powell, który podczas służby w Indiach opracował nową metodę szkolenia zwiadowców kładąc nacisk na wyrobienie samodzielności i zaradności. Uczestnicząc w wojnie burskiej w płd. Afryce, podczas siedmiomiesięcznej obrony miasta Mafeking do służby wartowniczej i kurierskiej wykorzystał dwunasto- i czternastoletnich chłopców.
W 1907 r., na wyspie Brownsea zorganizował pierwszy, eksperymentalny obóz skautowy dla młodzieży. Rok później napisał i wydał pierwszy podręcznik zawierający podstawowe założenia skautingu tj. kształtowanie postawy i charakteru młodych ludzi przez sprawdzanie się w grach i przygodach, zdobywaniu sprawności oraz kontakt z przyrodą.
W tym samym czasie na terenie Polski działały cztery organizacje młodzieżowe.
Były to: „Zarzewie” przygotowujące młodzież do zbrojnej walki o niepodległość, „Sokół Macierz” krzewiące kulturę fizyczną, „Eleuteri” wychowujące w duchu katolickim oraz „Eleusis” propagujący abstynencję.
W 1909 r. dotarły do Polski informacje o ruchu skautowskim opublikowane najpierw w warszawskim tygodniku „Świat”, a następnie w lwowskim dzienniku „Słowo Polskie” w artykułach Edmunda Naganowskiego. Rok później Andrzej Małkowski przetłumaczył książkę generała Baden Powela i zainteresował się skautingiem. Cztery wspomniane wyżej organizacje na wspólnym posiedzeniu uchwaliły rozpoczęcie tworzenia ruchu skautowskiego pod egidą do działań w tym kierunku powołano właśnie Andrzeja Małkowskiego.
W 1912 r. wydana została książka „Harce młodzieży polskiej”, opisująca propozycje spolszczenia skautingu oraz wprowadzenie polskiego słownictwa: harcerstwo, harcerz, drużyna i zastęp.
Do Rudy Pabianickiej idee skautingu przybyły w 1911 r. Jeden z działaczy „Sokoła” p. Lindner uczestniczył w Skolem w Galicji w kursie dla instruktorów. Szkolenie, które przeszedł pomogło w stworzeniu pierwszej organizacji skautowskiej w Rudzie, która nazwano po prostu „Skaut”. Ze względu na to, że Polska nie istniała wtedy jako samodzielne państwo „Skaut” był zgrupowaniem tajnym. Z przekazów wiadomo, że w 1913 r. doszło do potyczki rudzkich skautów z Kozakami, kiedy władze zostały powiadomione o nielegalnym spotkaniu na terenie zwanym Harcerską Górką na Popiołach.
Po odzyskaniu niepodległości drużyny harcerskie zaczęły powstawać bardzo szybko. Według ustnych przekazów drużynę w Rudzie zorganizowano już w 1917 r. i nadano imię Tadeusza Kościuszki, chociaż za oficjalną datę rozpoczęcia działalności, według różnych źródeł, przyjmowany jest rok 1920. Drużynowym został dh Leonard Andrzejczak. W tym samym roku powstało również Koło Przyjaciół Harcerstwa, które pozyskiwało fundusze na pokrycie kosztów utrzymania drużyny. Prezesem Koła został Stefan Stypułkowski. W 1922 r. z inicjatywy kierowniczki miejscowej szkoły Ludmiry Sadowskiej utworzono pierwszą żeńską drużynę im. Emilii Plater. W Jednodniówce Łódzkiego Oddziału Z.H.P. z czerwca 1927 r. jest taka oto krótka wzmianka: „Na terenie Rudy Pabianickiej istnieją dwie drużyny harcerskie: żeńska im. Emilii Plater działająca od 1922 r. i męska im. Tadeusza Kościuszki działająca od 1917 r. Drużyny posiadają wspólną izbę, bibliotekę i orkiestrę. Żywotność drużyn przejawia się w organizowaniu przedstawień, akademii i występów. Drużynę żeńską prowadzi druhna Sadowska, męską druh Zakrzewski. Opiekę nad drużynami sprawuje K.P.H.”
W latach 30-tych ubiegłego wieku powstały kolejne dwie drużyny męskie: im. A. Małkowskiego oraz im. Jana III Sobieskiego i jednostka żeglarska.
(FOTO ze zbiorów Miki Kobylińskiej)
Wojna i okupacja hitlerowska
Począwszy od września 1938 r., a zwłaszcza od wiosny 1939 r. wobec nieuchronności wybuchu wojny, harcerze i harcerki podjęli przygotowania do czynnej obrony. Powstały „Pogotowie Wojenne Harcerek” i „Pogotowie Wojenne Harcerzy”. Obydwie organizacje prowadziły intensywne szkolenie przeciwpożarowe, obrony cywilnej oraz opieki nad dziećmi i uchodźcami, przygotowywały jednostki służby sanitarnej. Organizowały kursy łączności oraz szkolenie strzeleckie. Obowiązki komisarza Pogotowia Wojennego Harcerzy w Hufcu miasta Łodzi pełnił phm. Roman Fiszer, zaś w Rudzie Pabianickiej od od 28 VIII 1939 r. dh Henryk Szczepański. Ten ostatni zorganizował ze starszych harcerzy pluton wartowniczy uzbrojony w karabiny. Pod ich ochroną był miejscowy urząd pocztowy, wiadukt kolejowy przy ul. Pabianickiej, mosty na rzekach Ner, Jasień i Olechówka. Pełnili również nocne patrole, których celem było wykrywanie niemieckich organizacji dywersyjnych.
Od pierwszych dni wojny harcerze brali aktywny udział w obronie kraju. Niestety ponosili przy tym ogromne straty. Obydwaj okupanci doskonale wiedzieli, że wychowana w duchu patriotycznym młodzież zdolna jest do wywołania buntu dlatego postarali się jak najszybciej ją wyeliminować. Wszyscy harcerze, którzy wpadli w ręce nieprzyjaciela byli brutalnie mordowani.
Pod koniec września 1939 r., na dzień przed kapitulacją Warszawy, władze ZHP podjęły decyzję o zejściu do podziemia. 24 grudnia 1939 r. ZHP oficjalnie przekształcił się w „Szare Szeregi”. Należy podkreślić, że tak jak Polskie Państwo Podziemne było jedyną w swoim rodzaju organizacją narodowego oporu wśród okupowanych krajów, tak polskie harcerstwo było jedyną organizacją w światowym skautingu, która wzięła zasadniczy udział w konspiracyjnej walce o własne, niepodległe państwo.
Rudzcy harcerze działali w ramach Chorągwi Łódzkiej o kryptonimie „ul. Kominy”- konfiskowali radioodbiorniki miejscowym Niemcom, zajmowali się też sporządzaniem map – m.in. lotniska Lublinek. Przez całą wojnę jeden ze sztandarów przechowywała dh. Zofia Lis. Zatrudnieni w rudzkich fabrykach prowadzili nasłuch radiowy. Stworzono również służbę informacyjną, a jej zadaniem głównym było przenoszenie informacji o planowanych aresztowaniach do zagrożonych osób. Te działania prowadzono na odcinku od mostu kolei obwodowej do Ksawerowa. Należy również wspomnieć, że przez Rudę przebiegały szlaki komunikacyjne harcerskich drużyn wywiadowczych z innych części kraju. Harcerze byli tak dobrze zorganizowani, że mimo ich ogromnej aktywności żaden z członków rudzkich „Szarych Szeregów” nie został aresztowany.
(FOTO znalezione w Internecie)
Harcerstwo po 1945 r.
30 grudnia 1944 r. weszło w życie zarządzenie kierowników Resortów Administracji Publicznej i Oświaty o przywróceniu ZHP do działalności jawnej. Jednocześnie powołano Tymczasową Naczelną Radę Harcerską. Cały rok 1945 to czas kiedy harcerstwo się odradza w tradycyjnej formie, utrzymując podział na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy. Jest to również czas rozpoczęcia intensywnych szkoleń w celu odbudowania i wyszkolenia nowej kadry instruktorskiej.
Od 1946 r. rozpoczęła się polityczna walka o wpływy w ZHP i przekształcenie go w organizację wzorowaną na radzieckich pionierach. Jednak ZHP starała się zachować neutralność, a codzienną pracę wychowawczą prowadzić tradycyjnymi metodami.
Niezależność ZHP udało się zachować do 1950 roku, kiedy bezprawnie wcielono go do struktur ZMP, zlikwidowano tradycyjne struktury, formy pracy i emblematy, zmieniono mundur na wzór radzieckich pionierów, zakazano noszenia krzyża harcerskiego, a w jego miejsce wprowadzono odznakę na wzór znaczka ZMP. I najważniejsze, zwolniono większość dawnych instruktorów zastępując ich członkami ZMP. To była oficjalna organizacja nosząca nazwę Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej, chociaż z harcerstwem miała niewiele wspólnego.
Ci, którzy nie godzili się ze stopniowym upolitycznianiem, a w końcu likwidacją ZHP, w latach 1949-1956 działali w ponad 100 organizacjach harcerskich nazywanych drugą konspiracją harcerską. Starali się zachować tradycyjne harcerskie formy wychowania oraz struktury organizacyjne, oddziaływać na młodzież niezrzeszoną.
Okres stalinizmu w harcerstwie polskim zakończył się 4 grudnia 1956 r. kiedy reaktywowano ZHP. Nie oznaczało to jednak powrotu do wartości prezentowanych przed wojną. Z ZHP odeszło wielu instruktorów szaroszeregowych. Związek podzielił się wewnętrznie, z jednej strony miał być organizacją aparatu partyjnego, z drugiej skupiał społecznych instruktorów pracujących zgodnie z prawdziwymi harcerskimi ideałami i nierzadko prześladowanych. W 1973 r powstała Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej jako propozycja programu harcerstwa starszego w ZHP opartego o specjalności, z nowym krojem munduru. Ale w wielu miastach drużyny starszoharcerskie zastosowały bierny opór nie zakładając tych mundurów, a pod przykrywką tzw. eksperymentów wychowawczych prowadziły prawdziwą pracę skautowską. A później przyszedł pamiętny rok 1979 i pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do Ojczyzny. Wielu harcerzy brało udział w Białej Służbie, która w późniejszych latach stała się podstawą odnowy harcerstwa polskiego. W 1996 r ZHP odzyskała status członka-założyciela WOSM i WAGGGS (Światowej Organizacji Ruchu Skautowego i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek).
(FOTO ze zbiorów Miki Kobylińskiej)
