ORGANIZACJA PRZESTRZENNA WYBRANEGO FRAGMENTU ŁODZI -
RUDY PABIANICKIEJ, JAKO PRZYKŁAD ZMIAN
W UŻYTKOWANIU ZIEMI, W KOŃCU XX W. (część 3)
autorzy: Mariusz Kulesza, Andrzej Rykała
Polska Akademia Nauk - Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Biuletyn - Zeszyt 203
Tereny mieszkaniowe w Rudzie Pabianickiej zajmują 389,96 ha, co stanowi 39,73% ogólnej powierzchni tego obszaru. Przeważają tereny mieszkaniowe w pełni wykształcone (36,5% ogółu). Zdecydowanie mniejszą część zajmują tereny mieszkaniowe wykształcające się i niewykształcone, które łącznie stanowią 3,23%. Ogólna liczba budynków wynosi 2568, zaś średni wskaźnik gęstości zabudowy 2,6 bud./ha. Większość z nich (1495) usytuowana jest w Rudzie Górnej, co stanowi 58,2% ogółu budynków w Rudzie Pabianickiej. W Rudzie Dolnej zlokalizowanych jest 651 budynków (25,4%). Natomiast najmniej jest na osiedlu Odrzańska (422), co nie przeszkadza, że ma ona największy wskaźnik gęstości zabudowy wśród opisywanych jednostek, który wynosi 5,1 bud./ha, a wynika to z małej powierzchni tego obszaru. Najmniejszy wskaźnik gęstości zabudowy ma Ruda Dolna, co jest skutkiem jej dość dużej powierzchni i dużego udziału użytków rolnych (z dominacją ogrodnictwa i upraw szklarniowych) oraz terenów zieleni i rekreacji (tab. 6)
| Osiedle | Liczba bezwzględna budynków | % | Średni wskaźnik gęstości zabudowy na 1 ha |
|---|---|---|---|
| Ruda Górna | 1495 | 58,2 | 2,8 |
| Ruda Dolna | 651 | 25,4 | 1,8 |
| Ogólem | 2146 | 83,6 | 2,1 |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Rejonowego Łódź-Górna
W przypadku klasyfikacji funkcjonalnej (tab. 7) przeważa zabudowa podmiejska (87,8% ogółu zabudowy), co jest wynikiem, jak podkreślano, peryferyjnego usytuowania badanego obszaru. Kolejne 304 budynki (11,9%) reprezentują zabudowę miejską, natomiast nielicznie reprezentowana zabudowa wiejska (7 budynków - 0,3% zabudowy), ma znaczenie raczej symboliczne.
| Osiedle | Tereny mieszkaniowe | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klasyfikacja funkcjonalna | Intensywność użytkowania terenów miejskich | |||||||||||||||||
| zabudowa | zabudowa | zabudowa | intensywność pionowa | intensywność pozioma | ||||||||||||||
| miejska budynków | podmiejska budynków | wiejska budynków | I | II | III | IV | V | VI | ||||||||||
| budynków | budynków | budynków | budynków | budynków | budynków | |||||||||||||
| liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | liczba | % | |
| Ruda Górna | 277 | 10,8 | 1211 | 47,4 | 7 | 0,3 | 1334 | 52,3 | 161 | 6,3 | - | - | 959 | 37,6 | 517 | 20,3 | 19 | 0,7 |
| Ruda Dolna | 17 | 0,7 | 634 | 24,8 | - | - | 526 | 20,6 | 125 | 4,9 | - | - | 651 | 25,5 | - | - | - | - |
| Ogółem | 294 | 11,5 | 1845 | 72,2 | 7 | 0,3 | 1860 | 72,9 | 286 | 11,2 | - | - | 1610 | 63,1 | 517 | 20,3 | 19 | 0,7 |
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Rejonowego Łódź-Górna
Jeśli chodzi o intensywność pionową terenów miejskich, przeważa zabudowa niska, która stanowi 88,4% ogółu zabudowy. Największy jej odsetek występuje na terenie Rudy Górnej (52,3%). Średniowysoka zabudowa reprezentowana jest przez 295 budynków (11,6% ogółu). Brak jest natomiast zabudowy wysokiej. W przypadku intensywności poziomej przeważa zabudowa zwarta (79% ogółu zabudowy). Resztę, tj. 20,3% stanowi zabudowa luźna, występująca głównie na terenie Rudy Górnej. Także tutaj występuje sporadycznie, stanowiąc 1% ogółu zabudowa rozproszona. Badania klasyfikacji fizjonomicznej wykazały, że na badanym obszarze przeważa zabudowa jednorodzinna. Wśród niej występują także pojedyncze budynki, które można zakwalifikować do zabudowy czynszowej i familijnej (największy odsetek znajduje się w Rudzie Górnej). Zabudowa zagrodowa występuje tylko w południowej cześć Rudy Dolnej; tutaj znajduje się największy odsetek upraw ogrodniczych.
Poziom wyposażenia Rudy Pabianickie w sieci podstawowej infrastruktury technicznej wykazuje duże zróżnicowanie, zarówno w ujęciu przestrzennym, jak i ilościowym. Największa gęstością cechuje się sieć wodociągowa. Przyłączone są do niej 2694 działki, co daje 94,7% ogółu działek na terenie Rudy. Sieć wodociągową charakteryzuje też równomierne pokrycie terenu. Tylko pojedyncze fragmenty niektórych ulic są go pozbawione. Jest to korzystne, ponieważ bliskie sąsiedztwo obszarów mających sieć wodociągową może pozwolić na szybki i w względnie tanie przyłączenie do niej nowych terenów.
W opozycji do sieci wodociągowej pozostaje sieć kanalizacyjna. Spośród omawianych sieci infrastruktury technicznej, wykazuje ona najmniejszą gęstość. Przyłączonych jest do niej 860 działek, co stanowi 30,2% ogólnej ich liczby. Niedorozwój wykazuje zarówno kanalizacja sanitarna, jak i deszczowa. W rozmieszczeniu sieci wodociągowej występują wyraźne dysproporcje przestrzenne. Taki stan rzeczy skutkuje tym, że największą gęstością sieci kanalizacyjnej charakteryzują się tereny położonych wzdłuż głównych ulic, krzyżujących się z Pabianicką. Najmniej korzystnie pod względem poziomu wyposażenia w sieć kanalizacyjną przedstawia się Ruda Dolna (szczególnie jeśli chodzi o kanalizację sanitarną). Niedorozwój sieci kanalizacyjnej jest szczególnie uciążliwy w zestawieniu z poziomem wykształcenia sieci wodociągowej. Konieczność budowy szamb stwarza ponadto zagrożenie ekologiczne dla przepływającej przez Rudę rzeki Ner i znajdującego się tam ośrodka rekreacyjnego Stawów Stefańskiego. Nieszczelność szamb oraz znaczne koszty ich opróżniania sprawiają, że ścieki albo przesączają się do Neru, albo są do niego rozmyślnie zrzucane, co skutkuje częstym zakazem kąpieli w Stawach Stefańskiego wydawanym przez Sanepid. niedorozwój kanalizacji deszczowej skutkuje podtapianiem niżej położonych obszarów po większych deszczach.
Siecią gazową pokryte jest 1525 działek, co stanowi 53,6% ogółu. Także w tym przypadku występuje znaczne zróżnicowanie koncentracji przestrzennej. Można wyróżnić kilka takich obszarów, m.in. cześć Rudy Dolnej (od ul. Pabianickiej do ul. Wyścigowej) oraz część Rudy Górnej (obszar ograniczony ulicami Aleksandra, Demokratyczną, Mierzyńskiego i Matową, oraz wzdłuż ulicy Przestrzennej. Obok wymienionych istnieją jednak obszary zupełnie wyłączone z zasięgu sieci gazowej (np. południowa część Rudy Dolnej). Spośród omawianych sieci infrastruktury technicznej tylko wyposażenie w sieć wodociągową jest wystarczające. Natomiast pokrycie Rudy siecią gazociągową, a szczególnie kanalizacyjną, jest zbyt słabe. Wynika to bez wątpienia z peryferyjnego położenia Rudy Pabianickiej względem centrum Łodzi (czyli również względem miejskiej sieci gazowej i wodociągowej). Poprawa sieci infrastruktury technicznej jest konieczna, gdyż jest to jeden z warunków poprawnego rozwoju Rudy Pabianickiej.
Podsumowanie
Reasumując można zauważyć, że zachodzące przemiany w zagospodarowaniu przestrzenią w ostatnim dziesięcioleciu XX w. nie przyniosły większych zmian w organizacji przestrzennej badanego obszaru. Są one widoczne głównie na terenach zaliczanych do miejskich (mieszkaniowe, produkcyjne, usługowe i komunikacyjne) przede wszystkim kosztem terenów niemiejskich (użytków rolnych, wody, nieużytków). Obszary te powiększyły się kosztem terenów rolniczych i niezagospodarowanych. Te najistotniejsze wynikają z założeń i realizacji Miejskiego Planu Zagospodarowania Łodzi. W mniejszym stopniu są one rezultatem inicjatyw miejscowego społeczeństwa, wyrażających się w sferze usług oraz budownictwa. Najmniejsze zmiany zaszły w latach 1990-2001 w najstarszej części omawianego terenu, zaś dobrze widoczne są na pozostałym obszarze. Zauważalny jest także korzystny wpływ okresu transformacji na zmiany fizjologiczne oraz większą dostępność do różnych form działalności człowieka (usługi, komunikacja, produkcja, handel).
Komentarz do artykułu
Zbyszek Frontczak: Autor tekstu użył sformułowania Ruda Pabianicka - dzielnica podstawowa. W 1999 r. zespół pracowników UŁ pod kierunkiem prof. M. Kotera na zlecenie Urzędu Miasta dokonał podziału Łodzi na dzielnice podstawowe. Opracowanie to miało stanowić podstawę do podziału terytorialnego Łodzi na jednostki pomocnicze - osiedla. W tym podziale interesujące nas tereny podzielono na dwie dzielnice podstawowe, Ruda Pabianicka i Rokicie. Do dzielnicy podstawowej Ruda Pabianicka zaliczono terytorium zawarte pomiędzy ul. Pabianicką, granicami miasta, przedwojenną granicą m. RP - Chojny i Koleją Obwodową. Obszar przedwojennej części m. Ruda Pabianicka został więc powiększony o tereny przyłączone do m. Łodzi po wojnie, mianowicie o fragment Starowej Góry, Chocianowic i Chojen ( tzw. place - rejon ulicy Romana). Tak wytyczona Ruda Pabianicka jest tożsama z dzisiejszym Osiedlem Ruda Pabianicka i pokrywa się też z SIM. Dzielnicę podstawową Rokicie wytyczył M. Koter wzdłuż ul .Pabianickiej, rzeki Ner i Jasień oraz Kolei Obwodowej. Do terenów dawnego miasta RP przyłączono mały fragment wsi Chocianowice i Starego Rokicia, leżącego przed wojną poza granicami Łodzi.
Władze miasta powiększyły tak określone terytorium o tereny Starego i Nowego Rokicia, leżące przed wojną w granicach m. Łodzi, tworząc osiedle Rokicie. Na terenie osiedla istnieją dwa rejony SIM.
Dzielnica podstawowa Ruda Pabianicka według prof. Kuleszy jest połączeniem wyżej omawianych dzielnic. Druga sprawa, to przyjęty podział Rudy Pabianickiej na jednostki urbanistyczne.
Domyślam się, że autor artykułu posłużył się podziałem omawianego terenu stworzonym na cele spisu powszechnego z roku 1988, który mnie i szerszemu ogółowi nie jest znany. Podjąłem próbę odtworzenia tego podziału opierając się na procentowych udziałach jednostek administracyjnych w ogólnej powierzchni terenu dzielnicy podstawowej Rudy Pabianickiej, w ujęciu prof. Kuleszy. Potwierdzenie tak uzyskanych wyników sprawdziłem pomiarami powierzchni, oczywiście wirtualnie.
Według mnie za Rudę Dolną przyjął autor tereny położone między ul. Pabianicką, ul. Rudzką i granicami miasta. Przedwojenna dzielnica Ruda Dolna została powiększona o fragment Chocianowic i Marysina. Ruda Górna, według moich domysłów, to tereny przedwojennej Rudy Górnej, Gór, Podgórza i Marysina powiększone o fragment Starowej Góry. Osiedle Beczkowa to tereny położone między Olechówką, ul. Pabianicką, Koleją Obwodową i dawną granicą pomiędzy Chojnami i m. Rudą Pabianicką, powiększone o fragment Chojen - inaczej, wschodnia część przedwojennej dzielnicy Rokicie powiększona o tereny w okolicy ul. Romana.
Osiedle Odrzańska to w przybliżeniu przedwojenna dzielnica Chachuły i Rokicie. A jednostka urbanistyczna Rokicie, według prof. Kuleszy, to dawne Rokicie Stare włączone po wojnie do Łodzi.
Tak radykalnie inne podziały terytorialne Rudy przyjęte w artykule, nie objaśnione, mnie i Wam, jak sadzę nie znane oraz pobieżne przeczytanie tekstu, wywołało u mnie poplątanie z pomieszaniem, które skutkowało krytycznymi uwagami.
Reasumując. Po wnikliwej analizie testu, na moim poziomie wiedzy, nie widzę poważnych błędów w tym artykule. Tym nie mniej autorzy nie doprecyzowali założeń w zakresie podziałów terytorialnych, co uważam za poważne uchybienie. Granice Rudy Dolnej i Górnej można było opisać kilkoma słowami lub pokazać na rysunku zamiast wstawiać czarny prostokąt. Nie byłoby całego zamieszania.